شنبه سیاه بازارهای مالی ایران: دلار چگونه به رأی شورای امنیت واکنش نشان داد؟

بازارهای مالی ایران روز شنبه ۲۹ شهریور را در شوک کامل ناشی از رأی مثبت شورای امنیت سازمان ملل به بازگشت قطعنامه‌های تحریمی، آغاز کردند. این رویداد سیاسی که از آن با عنوان فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» یا «اسنپ‌بک» یاد می‌شود، قیمت دلار را در مسیری صعودی و پرشتاب قرار داد و التهاب ناشی از آن به‌سرعت به بازارهای طلا، سکه و حتی بورس سرایت کرد.

به گزارش افق اکباتان به نقل از دید سوم، تصمیم شورای امنیت سازمان ملل به بازگشت تحریم‌ها، بازارهای مالی ایران را به لرزه درآورد. قیمت دلار با جهش به ۱۰۱,۹۰۰ تومان، همراه با افزایش نرخ یورو و طلا، نشان‌دهنده تاثیر عمیق اسنپ‌بک بر اقتصاد است. این تحولات که بورس را نیز نزولی کرد، هشداری برای لزوم تقویت سیاست‌های اقتصادی و دیپلماتیک ایران در برابر فشارهای بین‌المللی است.

مکانیسم ماشه چیست و چرا اهمیت دارد؟

برای درک بهتر عمق بحران امروز، لازم است نگاهی کوتاه به گذشته داشته باشیم. «مکانیسم ماشه» یکی از بندهای پیچیده در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بود که برجام را تأیید کرد. این سازوکار به یکی از طرفین توافق هسته‌ای اجازه می‌دهد در صورت «نقض عمده» تعهدات توسط ایران، فرآیندی را آغاز کند که به بازگشت خودکار تمامی تحریم‌های پیشین سازمان ملل منجر می‌شود، بدون اینکه نیاز به رأی‌گیری جدیدی باشد و حتی وتوی سایر اعضا نیز کارساز نخواهد بود.

هرچند تحلیلگران در مورد قانونی بودن استفاده از این مکانیسم توسط طرفی که از توافق خارج شده، اختلاف‌نظر داشتند، اما رأی نهایی شورای امنیت به پذیرش این درخواست، عملاً تمام خوش‌بینی‌های اقتصادی را از بین برد و اقتصاد ایران را در برابر موج جدیدی از فشارهای بین‌المللی قرار داد. این رأی به معنای بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی، محدودیت‌های برنامه موشکی و تحریم‌های بانکی و نفتی است که پیش از برجام وجود داشتند.

زلزله در بازار ارز: دلار از مرزهای روانی عبور کرد

از همان دقایق ابتدایی، شنبه ۲۹ شهریور، روزی متفاوت برای بازار ارز ایران بود. قیمت دلار که در روزهای منتهی به این رویداد نیز روندی صعودی اما محتاطانه داشت، با انتشار خبر رسمی، جهشی بی‌سابقه را تجربه کرد. نرخ دلار در بازار آزاد با گپی قیمتی قابل‌توجه نسبت به روز قبل باز شد و در طول روز با ثبت رکوردهای جدید، چندین کانال قیمتی را پشت سر گذاشت.

میدان فردوسی و چهارراه استانبول تهران، مراکز اصلی معاملات غیررسمی ارز، شاهد ازدحام جمعیت فروشنده و خریدارانی بود که از ترس کاهش بیشتر ارزش پول ملی، به دنبال تبدیل ریال خود به دلار یا سایر ارزهای معتبر بودند. این افزایش تقاضای هیجانی، عملاً سمت عرضه را فلج کرد و فروشندگان بزرگ دست از معامله کشیدند، امری که خود به تشدید نوسانات دامن زد. قیمت یورو نیز همگام با دلار، افزایش چشمگیری را به ثبت رساند.

فراتر از اعداد و ارقام، واکنش بازار ارز به تصمیم شورای امنیت، نمایانگر وزن سنگین انتظارات تورمی و عدم قطعیت سیاسی بر اقتصاد ایران بود؛ جایی که قیمت دلار نه فقط یک شاخص اقتصادی، بلکه به دماسنجی برای سنجش ثبات سیاسی و اجتماعی بدل می‌شود.

سرایت التهاب به بازار طلا و سکه

بازار طلا و سکه به عنوان پناهگاه سنتی سرمایه در ایران، همواره ارتباط مستقیمی با نوسانات نرخ ارز داشته است. روز شنبه نیز از این قاعده مستثنی نبود. با افزایش قیمت دلار، قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار و انواع سکه، به‌ویژه سکه امامی، با شیب تندی افزایش یافت.

افزایش قیمت اونس جهانی طلا در روزهای گذشته نیز به عنوان یک عامل مکمل عمل کرد، اما نیروی محرکه اصلی بازار داخلی، بدون شک، جهش نرخ دلار بود. بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد برای حفظ ارزش دارایی‌های خود، نقدینگی را به سمت بازار سکه و طلا هدایت کردند که این موضوع نیز به نوبه خود، فشار تقاضا را در این بازار افزایش داد.

فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت یک‌شبه قطعنامه‌های پیشین، عملاً آخرین روزنه‌های خوش‌بینی اقتصادی را مسدود کرد و بازارها را با واقعیتی تلخ روبرو ساخت. این رویداد، تأثیر مستقیم تصمیمات بین‌المللی بر معیشت روزمره شهروندان ایرانی را بار دیگر به تصویر کشید.

بورس تهران در شوک: واکنش سرخ شاخص کل

بازار سرمایه که در ماه‌های اخیر خود روزهای پرنوسانی را سپری می‌کرد، واکنش متفاوتی به این شوک سیاسی نشان داد. شاخص کل بورس تهران در ابتدای معاملات روز شنبه با افت شدید مواجه شد. هرچند شرکت‌های صادرات‌محور که درآمد ارزی دارند (مانند پتروشیمی‌ها و فولادی‌ها) به دلیل افزایش نرخ تسعیر ارز می‌توانند از این وضعیت منتفع شوند، اما سایه سنگین رکود تورمی ناشی از تحریم‌ها و چشم‌انداز تیره اقتصاد کلان، بر کلیت بازار سنگینی کرد.

ترس از آینده مبهم اقتصادی و احتمال خروج سرمایه توسط سهامداران حقیقی، منجر به شکل‌گیری صف‌های فروش سنگین در بسیاری از نمادها شد. کارشناسان بازار سرمایه معتقدند که در کوتاه‌مدت، بورس تهران همچنان تحت تأثیر این ریسک سیستماتیک سیاسی قرار خواهد داشت و تا زمان مشخص شدن ابعاد واقعی تأثیر تحریم‌ها بر شرکت‌ها، نمی‌توان انتظار بازگشتی پایدار را داشت.

تصمیم شورای امنیت برای بازگرداندن تحریم‌ها، یک متغیر کلیدی را در تحلیل‌های اقتصادی تغییر داد و عدم قطعیت را به بالاترین سطح خود رساند. اکنون، واکنش سیاست‌گذار پولی و مالی در داخل برای مدیریت این بحران، نقشی تعیین‌کننده در سرنوشت کوتاه‌مدت اقتصاد ایران خواهد داشت.

چشم‌انداز پرابهام پیش رو

شنبه ۲۹ شهریور به عنوان یک نقطه عطف در تاریخ اقتصادی اخیر ایران ثبت خواهد شد؛ روزی که یک تصمیم سیاسی در نیویورک، بازارهای مالی تهران را به لرزه درآورد. جهش قیمت دلار، طلا و افت بورس، همگی نشان از یک واقعیت دارند: اقتصاد ایران وارد دوره جدیدی از عدم قطعیت شده است.

واکنش اولیه بازارها عمدتاً هیجانی و روانی بود، اما در روزها و هفته‌های آینده، این شوک جای خود را به تأثیرات واقعی تحریم‌ها بر تجارت خارجی، درآمدهای نفتی و تورم خواهد داد. اکنون نگاه‌ها به اقدامات بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز و سیاست‌های دولت برای کنترل پیامدهای تورمی این جهش ارزی دوخته شده است. آنچه مسلم است، اقتصاد ایران و به تبع آن، معیشت مردم، روزهای دشواری را در پیش رو خواهد داشت.

بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران، بیش از آنکه یک رخداد سیاسی صرف باشد، یک کاتالیزور قدرتمند برای فعال‌سازی گسل‌های اقتصادی کشور بود. این اقدام، نشان داد که چگونه متغیرهای بین‌المللی می‌توانند به‌سرعت بر نرخ ارز، قیمت طلا و شاخص بورس تأثیر گذاشته و ثبات اقتصادی را به چالش بکشند.